Bàn về hạnh phúc ở trong đời thường từ những điều
bình dị để chúng ta nắm bắt được trong cuộc sống. Con người tham vọng nên nghĩ
hạnh phúc tùy thuộc ở tiền của và địa vị xã hội; nhưng khi chúng ta cố gắng
kiếm tiền và địa vị đạt được ở đỉnh cao cũng không thấy hạnh phúc.
Đức Phật dạy rằng truy cầu
là khổ, được cũng khổ và mất càng khổ hơn; bằng tuệ giác, Phật thấy như vậy. Vì
vậy, người ta nghĩ trên thế gian không tìm được hạnh phúc, nên mong sau khi
chết sẽ có hạnh phúc ở thiên đường. Từ sự nhận thức như vậy của con người, Phật
mở phương tiện dạy chúng ta hạnh phúc có ở Cực lạc. Cực lạc là cùng tột của sự
an lạc, là hạnh phúc tuyệt đối. Chúng ta tổng hợp lời Phật dạy thì thấy ở hoàn
cảnh nào cũng tìm được hạnh phúc, nghĩa là hạnh phúc ở trong tầm tay, nhưng
không nắm bắt, mà mong cầu hạnh phúc ở đâu xa thì không bao giờ nắm tới.
Khi quý vị bình tâm suy
nghĩ sẽ thấy hạnh phúc có ngay trong tầm tay, nhưng chúng ta không biết giữ nó,
đó là hạnh phúc ở tâm an lạc. Phật dạy truy cầu là khổ, nên muốn có hạnh phúc,
phải cắt bỏ cái tâm ham muốn là diệt dục; nhưng chúng ta quá tham, sợ bỏ sẽ
không có hạnh phúc. Phật dạy rằng nếu bỏ tâm ham muốn sẽ có hạnh phúc ngay, vì
chính khát vọng làm chúng ta bất hạnh. Thật vậy, trên thực tế chúng ta thấy có
người phải hạnh phúc, như họ có nhiều tiền của, nhưng họ không hạnh phúc. Họ
nói rằng họ khổ lắm vì lúc nào cũng lo lắng, cũng sợ mất, việc sản xuấtcủa họ
có thể mất trắng, hay có thể tù tội. Có một cơ nghiệp lớn, nhưng làm họ không
hạnh phúc bằng người bình thường chỉ có một bát cháo loãng buổi sáng, nhưng anh
này thanh thản, an lạc, vì không có tham vọng, không truy cầu. Anh kia giàu có
tiền tỷ nhưng không hạnh phúc.
Trong nếp sống tu hành, khi
ở Nhật Bản, tôi tu ở chùa Tổng Trì, các thầy buổi sáng ăn cháo trắng với củ cải
muối, nhưng họ diệt dục, nên được an lạc là hạnh phúc lớn nhất. Tôi đọc câu
chuyện ngày xưa có ông vua đã ăn quá nhiều món ngon, nên bảo rằng ai cho ông ăn
món ngon chưa từng ăn thì sẽ chia cho một nửa giang san. Bấy giờ, vị thiền sư
thưa với vua rằng có một món ăn ngon mà chắc chắn vua chưa từng ăn gọi là mầm
đá. Vua mới ra lệnh làm món đó cho vua ăn. Nhà sư đem về mấy viên đá cuội để
lên bếp nấu, chờ đá chín nhừ để cho vua ăn, nhưng chờ tới trưa, ông vua đói
quá. Thiền sư mới lấy một nắm cơm nguội với hạt tương cho vua ăn đỡ trong khi
chờ đá chín. Vua cảm thấy ngon quá, xin thêm mấy vắt cơm nữa. Điều này cho thấy
rằng khi đói thì món ăn đơn giản cũng ngon.Như vậy, hạnh phúc tới với vua chỉ
có cơm nguội, còn tìm món ngon thì không bao giờ vua cảm nhận được; nói cách
khác, hạnh phúc ở trong tầm tay, nếu biết nắm bắt.
Phật dạy chủ yếu là tâm an
lạc làm chúng ta có tầm nhìn sáng hơn để đắc đạo. Còn vì tham vọng lớn thì
không bao giờ thỏa mãn, sẽ luôn thấy mình bất hạnh. Người giàu thì khổ tâm
nhiều, người địa vị cao cũng khổ nhiều, bận rộn nhiều. Người bình thường không
địa vị, không giàu có, nhưng họ biết giữ tâm an lạc, không truy cầu, ngay chỗ
đó, họ được hạnh phúc. Nhưng nói như vậy, Phật tử lại hiểu lầm, nảy sanh tiêu
cực là không truy cầu, không ham muốn thì xã hội sẽ như thế nào, đời sống ra
sao, là hai cực đoan. Người truy cầu thì khổ cực, nhưng người vô cầu không biết
gì, không khác gì con kiến là sai.
Vì truy cầu, nên không thấy
xa, phạm sai lầm thì khổ này chồng chất khổ kia mà kinh Hoa nghiêmdạy
trùng trùng duyên khởi là con đường sai lầm chúng ta từ bỏ; nhưng từ bỏ tham
vọng để trí tuệ sáng lên, thấy được con người thực và hoàn cảnh thực của chúng
ta thì bấy giờ chúng ta xử trí như thế nào cho tốt nhất; hạnh phúc của chúng ta
là ở đó, là biết sống, không phải từ bỏ suông. Từ bỏ để có trí tuệ, biết sống
có ý nghĩa là cốt lõi quan trọng của đạo Phật. Có người bạn nói rằng tôi chết tới
nơi mà không lo. Tôi trả lời lo cũng chết thì lo làm chi. Bạn tôi quá lo, quá
sợ, nên chết. Tôi càng gặp khó khăn càng bình tĩnh, sáng suốt để không phạm sai
lầm, chứ không nên theo tham vọng hão huyền. Chính nhờ bình tĩnh sáng suốt mới
tìm thấy giải pháp đúng đắn. Thầy tôi dạy rằng trước cái chết, nếu sợ thì không
thoát được chết, nhưng không sợ chết, may ra còn sống, hay còn trí tuệ để nhìn
thấy hướng thoát. Vì vậy, từ bỏ tham vọng để chúng ta sáng suốt, quyết định vận
mạng mình đúng đắn.
Có thể nói hạnh phúc không
lệ thuộc vật chất, nhưng lệ thuộc tâm con người. Những gì không cần thiết,
chúng ta cắt bỏ, sẽ thấy hạnh phúc ngay trong tầm tay. Phật dạy bỏ tất cả để
được tất cả. Thật vậy, cuộc đời của Phật đã thể hiện rõ rệt ý này. Ta thấy Ngài
bỏ tất cả những gì thế gian tham đắm, nhưng những gì Ngài được quá siêu tuyệt.
Còn các bậc quân vương khác cố gom tất cả, nhưng mất tất cả. Riêng tôi đã thực
tập lời Phật dạy, tất cả những gì không nằm trong tầm tay thì vứt bỏ vì nó dẫn
đến khổ đau. Ai nói việc gì lợi, tôi không quan tâm, bỏ hết để trở lại con
người thực và hoàn cảnh thực của chính mình. Bấy giờ, ta dùng trí tuệ thấy được
nên làm thế nào thì làm vậy, sẽ thấy hạnh phúc trong đời thường. Còn có tham
vọng, chen vô việc khác hơn sẽ không có hạnh phúc.
Con người thực của chúng ta
là gì? Đầu tiên chúng ta thấy sức khỏe và sự thông minh hiểu biết của mình
chừng này thì nên làm vừa tầm mức như vậy, làm vượt hơn chắc chắn không được.
Chẳng hạn khi tôi còn trẻ có sức mạnh, có thể nhấc một vật nặng một tay, nhưng
bây giờ 75 tuổi thì không thể làm vậy. Biết mình lớn tuổi và sức khỏe tới đâu,
nên ra vườn, tôi cầm cây gậy chống đỡ, vì sợ hai chân yếu, sẽ bị ngã. So với ba
mươi năm trước từ trên núi Thị Vải, tôi dùng thuật phi hành xuống núi không quá
năm phút, nhưng bây giờ 75 tuổi phải khác với thanh niên 25 tuổi. Ráng sức quá
thì coi chừng nguy hiểm. Biết cân nhắc sức mình sẽ bảo đảm được sức khỏe. Có
sức khỏe tốt để được hạnh phúc, vì sức khỏe gắn liền với tâm. Sức khỏe mất, tâm
cũng đau theo. Sáng nay, tôi thấy cơ thể không được an, dù tâm an. Phật tử cho
ly sữa, hay nước cam, tôi không uống, là có trí tuệ tự biết lúc đó cái gì cần
cho mình khỏe, không phải cái gì bổ cũng dùng được. Ta biết được cơ thể mình và
tự điều chỉnh nó cho tốt là có hạnh phúc ngay, vì giữa thân và tâm có ảnh hưởng
hỗ tương. Thi sĩ Trần Đới diễn tả ý này rằng: "Nghiệp người vướng sắc mắc
danh. Tỉnh ra danh sắc tự hành hạ nhau”. Nói cách khác, sức khỏe hành tâm chúng
ta và ngược lại, tâm ảnh hưởng đến sức khỏe; vì mình có ham muốn nên không
khỏe, nhưng ăn vô thức ăn không hạp thì bệnh, hay cố gắng làm gì vượt sức cũng
bệnh, là thân bị tâm hành hạ, rồi tâm cũng khổ. Dùng trí tuệ điều chỉnh những
gì tâm ham muốn không hợp lý, ta cắt để bảo đảm sức khỏe, nên điều hòa được
thân tâm yên ổn. Các vị Thánh tăng hạnh phúc nhất, vì biết điều chỉnh. Các ngài
không có thức ăn nhiều, không có địa vị, nhưng biết điều chỉnh tâm và thân, có
thể một ngày ăn một lần, nhưng bảo đảm sức khỏe. Cơ thể không đòi hỏi nhiều như
tham vọng của chúng ta. Chính tham vọng và cái tưởng sai lầm của chúng ta nhồi
nhét cho cơ thể nhiều, thân sẽ bệnh. Các vị La-hán không ăn nhiều, nhưng thân
khỏe và tâm an.
Đức Phật tội nghiệp ông chủ
đồn điền bị mất bò, ông khổ và khóc; trong khi các thầy hạnh phúc hơn vì không
có con bò để mất. Nhờ không bận tâm, các thầy không hao tổn sức lực, nên ăn ít
được. Tôi quan sát thấy tội nghiệp con người. Không có gì ăn thì bị suy dinh
dưỡng, nhưng có thức ăn nhiều, bị thừa đạm, thì sanh thấp khớp đầu gối, đau
nhức. Tôi nhờ giữ được sức khỏe, vì không ăn nhiều đạm, không ăn nhiều chất
béo, biết tuổi càng lớn, không phát triển, nên không đòi hỏi nhiều như lúc trẻ.
Phật tử lớn tuổi nên bớt ăn đạm, bớt ăn tinh bột; ăn rau và quả nhiều. Có trí
tuệ biết cơ thể cần gì cho vừa đủ, không hành hạ tâm để tâm được yên thì chúng
ta được sáng hơn.
Đời sống của Sa-môn không
có gì, nhưng giữ được hạnh phúc, không có tiền, không địa vị, nhưng họ không có
tham vọng, nên không khổ và họ biết cơ thể không đòi hỏi nhiều, nên ăn ít nhưng
bảo đảm được sức khỏe. Trở lại đời thường, so với đời sống của Đức Phật và
Thánh tăng, chúng ta có chỗ ở và có thu nhập tối thiểu bảo đảm cuộc sống, đương
nhiên chúng ta phải có hạnh phúc hơn. Chúng ta thấy ngay hạnh phúc ở chỗ này và
nắm giữ nó. Chỗ ở của chúng ta khiêm tốn đến mức nào thì giữ ngay mức này.
Người có một ngôi nhà, nhưng mua thêm nhà và đất đai và khi vật giá thay đổi
thì khổ. Chúng ta có chỗ ở khiêm tốn, coi cuộc đời này là quán trọ, ở đây một
thời gian tu hành rồi sẽ ra đi. Vì vậy, dành thì giờ cho việc tu tập và chuẩn
bị sự ra đi của chúng ta, khi từ giã cuộc đời này, chúng ta đi đâu. Không quan
trọng chỗ ở, ở tạm cuộc đời này một đêm, hay một kiếp người. Điều quan trọng là
chuẩn bị ra đi làm sao đổi ngũ uẩn thân này để có ngũ uẩn thân sau tốt hơn.
Đối với thân vật chất, có
chỗ ở khiêm tốn, thu nhập tạm đủ, chúng ta yên tâm với cái có này, để có tầm
nhìn sáng suốt hơn để chúng ta sẽ làm gì đây. Ta sống khiêm tốn sẽ có thặng dư
giá trị, không đòi hỏi nhiều thì ai cũng có phước báo riêng. Vì vậy, chúng ta
không mong cầu, nhưng có phước thì phước sẽ tự tới, không phải không mong cầu
rồi chúng ta không có. Có phước thì không mất, sợ là chúng ta có của, nhưng
không có phước thì rất khổ. Có phước thì sao?
Phước lớn nhất mà chúng ta
có được theo Phật là tình người, anh em, bạn bè, ai cũng thương quý mình, thủy
chung với mình là hạnh phúc lớn nhất, giàu nghèo chưa nói. Ta sống sao không
mất lòng ai. Hòa thượng Trí Thủ lúc còn sanh tiền thường nói rằng tình bạn quan
trọng nhất. Ta thành công cũng nhờ bạn, ta mất mát cũng vì bạn. Vì vậy, Hòa
thượng phát nguyện đời đời kiếp kiếp được làm bạn của đạo Từ bi. Ráng giữ được
tình bạn, vì mất tình bạn là mất tất cả. Người có của nhờ tình bạn, nhưng có
của cải rồi lại triệt tiêu bạn thì của cải và địa vị này cũng sẽ mất.
Mọi người thương mến chúng
ta là hạnh phúc nhất. Phật không giữ gì, nhưng từ vua chúa cho đến ngoại đạo
đều thương kính Ngài. Ngày nay chúng ta thường công kích ngoại đạo, nhưng Phật
chuyển hóa ngoại đạo trở thành quyến thuộc bồ-đề. Thêm một người nghĩ tốt về
ta, cho ta thêm hạnh phúc. Ngoại đạo trở về Phật đạo, giúp Phật thành công lớn.
Thật vậy, Phật độ ba anh em Ca Diếp thờ thần rắn thì họ dẫn về Phật một ngàn tu
sĩ. Xá Lợi Phất, Mục Kiền Liên theo đạo thần lửa cũng dẫn về Phật hai trăm
người. Ca Chiên Diên là nhà chiêm tinh cũng theo Phật. Và Phật vào Niết-bàn,
nhìn lại quá khứ, Ngài không làm mất lòng ai là hạnh phúc nhất. Người bất hạnh
thì chết thấy điều ác hiện ra, như Tần Thủy Hoàng sát phạt tất cả người chống
đối cho đến người thân, cuối cùng nhắm mắt lìa đời, chung quanh ông toàn là
người thù.
Phật từ giã cuộc đời ở rừng
Sa-la, nhìn lại cuộc đời giáo hóa độ sanh của Ngài đã xây dựng biết bao nhiêu
người đắc Thánh quả, Ngài thấy hạnh phúc mà kinh diễn tả là Ngài nằm ở giữa hai
cây Sa-la, hoa trời rơi phủ kín Ngài, hay nói cách khác, toàn là việc tốt lành
phủ kín Ngài; đó là hạnh phúc mà chỉ có Phật được trọn vẹn.
Hạnh phúc nhất là tâm chúng
ta an lạc, còn vật chất khéo vận dụng thì nó giúp được, không biết thì mất.
Mong đạo tràng chúng ta, ai cũng tìm được hạnh phúc trong cử chỉ, lời nói, suy
nghĩ và hành động được an lạc, xứng đáng là Phật tử.
HT. THÍCH TRÍ QUẢNG
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét